Navigation – Plan du site

AccueilNuméros76Dualitat grafica e ensenhament de...

Dualitat grafica e ensenhament de l’occitan provençal

Assag d’apròchi sociolinguistic al prèp dels ensenhaires de la lenga regionala
Dualité graphique et enseignement de l’occitan provençal
François Courtray

Résumés

L’une des particularités de l’occitan provençal est de pouvoir s’écrire avec deux normes graphiques concurrentes, la graphie classique et la graphie mistralienne. Comme le suggèrent les résultats d’une enquête réalisée auprès d’une partie des enseignants des Académies d’Aix-Marseille et de Nice, cette dualité graphique demeure largement d’actualité parmi les enseignants et influence non seulement leurs représentations mais également leur maîtrise de la langue écrite, leur façon de la transmettre et les outils pédagogiques qu’ils utilisent, avec des variations importantes selon la graphie employée.

Haut de page

Texte intégral

Mercejaments a Arvèi Lieutard (Universitat Pau Valèry), per la direccion de mon memòri de master I e a Maria Joana Verny (Universitat Pau Valèry), per sa collaboracion tecnica a la realizacion d’aquesta enquèsta.

Introduccion

1Dins l’ensems de las regions occitanofònas francesas, Provença presenta una particularitat de las grandas, la preséncia sus son territòri de doas grafias concurrentas per escriure la lenga nòstra :

- La grafia classica, dicha tanben occitana o alibertina, eissida de la tradicion literària medievala, pauc a cha pauc retrobada a partir del sègle XVIII per qualques precursors (desmest los quales mai d’un provençal coma François-Just-Marie Raynouard, Simon-Jude Honnorat o Damase Arbaud), reviscolada a la fin del sègle XIX pels lengadocians Prospèr Estieu e Antonin Perbòsc en 1898, abans d’èstre formalizada per Loís Alibèrt dins sa Gramatica occitana segon los parlars lengadocian en 1936 ; l’Institut d’Estudis Occitans ne farà sa grafia oficiala a sa fondacion en 1945 ;

- La grafia mistralenca, elaborada per Josèp Romanilha en 1852, represa pel Felibritge quand se creèt en 1854, puèi popularizada e legitimada per Frederic Mistral a travèrs las publicacions de son poèma epic Mirèio en 1859 e de son monumentau diccionari provençal/francés, Lou Tresor dóu Felibrige, en 1878.

2Al plan formal, e malgrat d’unas convergéncias, las doas grafias s’opausan sus mai d’un ponch. La grafia classica met l’accent sus l’etimologia, las desinéncias gramaticalas, la filiacion entre los dialèctes modèrnes e l’occitan medieval, la compreneson interdialectala e inscriu clarament l’occitan dins la familha mai larga de las lengas romanicas. Al contrari, la grafia mistralenca se vòl essencialament fonetica, simpla d’accès per un francofòn (s’apièja fòrtament sus las règlas ortograficas del francés) e a per ambicion de demorar al mai prèp de las realizacions dialectalas ja que foguèt inicialament creada per notar lo sol provençal rodanenc, consacrat lenga literària de referéncia per Romanilha e Mistral.

  • 1 Cal çaquelà senhalar qu’existisson tojtorn qualques associacions provençalistas minoritàrias (coma (...)
  • 2 Lo tèrme qu’emplegam aicí es occitan provençal, es a dire la varietat dialectala de l’occitan (o le (...)

3La difusion e l’espandiment d’aquelas doas tradicions concurrentas en Provença foguèron l’escasença d’afrontaments ideologics de còp que i a violents entre lors defensors respectius. Se la situacion s’apasimèt a partir de la debuta de las annadas 1980 gràcia a una volontat comuna de convivéncia1, ne demòra pas mens que la persisténcia de doas ortografias per un meteis dialècte contunha de pausar de dificultats plan concrètas dins la vida vidanta de l’occitan provençal2. Es en particular lo cas per l’ensenhament. Es çò que ten a confirmar l’enquèsta que menèrem al prèp d’un escapolon d’ensenhaires del provençal dins l’encastre d’un trabalh de recèrca realizat per l’obtencion del master I en lenga, literatura e cultura occitanas al sen de l’Universitat Pau Valèri-Montpelhièr III.

4La tòca d’aquela enquèsta èra d’esboçar un estat de la situacion al triple nivèl de las representacions dels ensenhaires, de lors practicas e de lor biais d’abordar la question de las nòrmas graficas. Nòstra recèrca foguèt menada entre lo mes de genièr e la debuta del mes de febrièr de 2015, al nivèl de las doas acadèmias d’Ais-Marselha e de Niça, pel biais de las listas de contactes de la FELCO (federacion dels ensenhaires de lenga e cultura d’òc, que regropa las associons regionalas d’ensenhaires d’occitan de l’Educacion nacionala) e de l’AELÒC (associacion per l’ensenhament de la lenga d’òc de la region Provença-Alps-Còsta d’Azur, qu’es membre de la FELCO).

5Se realizèt pel biais d’un questionari mes en linha sul sit http://fr.ze-questionnaire.com. L’emplec d’un questionari electronic permetèt de simplificar a la vetz las modalitats de responsa dels ensenhaires participants e lo tractament estadistic de las resultas. Lo questionari se presentava jos la forma de 26 questions, redigidas en francés per ne facilitar la comprenença e limitar los problèmas qu’auriá pausat la necessitat d’una redaccion bigrafica.

1. Lo public concernit per l’enquèsta

6L’enquèsta permetèt d’obténer las responsas de 46 personas. S’aquò representa pas, de segur, la totalitat dels ensenhaires del provençal, lo nombre relativament important de participants es al mens de natura a desgatjar de tendéncias qu’òm pòt esperar potencialament representativas.

7Al nivèl de la reparticion geografica, la granda majoritat dels ensenhaires que respondèron sortisson de las Bocas de Ròse (46,9 %, siá 23 personas). Var e Vau Clusa son mai o mens a egalitat de representacion, amb respectivament 16,3 % (8 personas) e 14,3 % (7 personas). Venon puèi los Alps de Nauta Provença (10,2 %, siá 5 personas) e los Alps Maritims (8,2 %, siá 4 personas). Enfin, cal notar que doas personas de Gard (4,1 %) an tanben respondut, e mai aquel departament faga pas partida de las doas acadèmias d’Ais-Marselha e de Niça (un dels dos ensenhaires sortissent de Gard ensenha tanben dins la Vau Clusa).

Departament

Percentatge

Nombre de personas

Bocas de Ròse

46,9 %

23

Var

16,3 %

8

Vau Clusa

14,3 %

7

Alps de Provença Nauta

10,2 %

5

Alps Maritims

8,2 %

4

Gard

4,1 %

2

8Per çò qu’es de lor nivèl escolar d’ensenhament, los dos tèrces de las personas exercisson a l’escòla primària (33,9 %) o al collègi (30,5 %). Los ensenhaires en licèu e en escòla mairala representan respectivament 16,9 % e 13,6 % de l’efectiu. Enfin, 5,1 % trabalhan dins l’ensenhament superior. Mantuna persona es sus plusors tipes d’establiments a la vetz (aquò explica que lo total del nombre de personas dins lo tablèu recapitulatiu çai-jos despasse 46).

Nivèl escolar

Percentatge

Nombre de personas

Escòla primària

33,9 %

20

Collègi

30,5 %

18

Licèu

16,9 %

10

Escòla mairala

13,6 %

8

Ensenhament superior

5,1 %

3

9La reparticion entre los diferents nivèls de classas es fòrça esclatada. La mencionam pas que per informacion. Cal notar al passatge qu’un nombre important d’ensenhaires trabalhan sus mai d’una classa. De notar tanben que la reponsa autre correspond a d’activitats peri-escolaras, a de corses de formacion per adultes o a d’intervencions dins lo mitan associatiu.

Classa

Percentatge

Nombre de personas

Pichona seccion

4,7 %

7

Seccion mejana

4,7 %

7

Granda seccion

4,7 %

7

Cors primari

4,7 %

7

Cors elementari 1

6,7 %

10

Cors elementari 2

4 %

6

Cors mejan 1

6 %

9

Cors mejan 2

5,4 %

8

6ena

8,1 %

12

5ena

10,1 %

15

4ena

10,1 %

15

3ena

10,1 %

15

2nda

4,7 %

7

1ièra

4,7 %

7

Terminala

5,4 %

8

Autre

6 %

9

2. La relacion personala dels ensenhaires amb lo bigrafisme

10 La primièra partida de nòstra enquèsta èra consacrada a la relacion personala que cada ensenhaire entreten amb lo bigrafisme del provençal, al nivèl de sa practica mas tanben de sas representacions.

2.1- La practica personala dels ensenhaires

11La primièra question portava naturalament sus la grafia utilizada per cada ensenhaire dins sa vida personala. Lo constat es clar, una pro larga majoritat emplega espontanèament la grafia mistralenca (58,7 % contra 41,3 %), pròva de la vivacitat d’aquela ortografia sul territòri provençal.

12Ne volguèrem saber mai sus las rasons que menèron los interessats a aquerir aquela grafia dins lor practica personala de la lenga. Per la plan granda majoritat (43,9 %), es lo cursus de formacion qu’explica lor causida. En segonda posicion, s’agís d’una decision personala volontària (33,3 %). La transmission familiala constituís l’explicacion dins 16,7 % dels cases. Enfin, per 6,1 %, l’explicacion es autra.

Rason

Percentatge

Nombre de personas

Cursus de formacion

43,9 %

29

Decision volontària

33,3 %

22

Transmission famiala

16,7 %

11

Autre

6,1 %

4

13Las responsas detalhadas fornidas per qualques personas balhan d’informacions complementàrias interessantas.

  • 3 Las responsas dels ensenhaires èran balhadas en francés. Per la redaccion de nòstre trabalh, ne fag (...)

14Per çò qu’es de la grafia mistralenca, los usatgièrs justifican lor causida en rason de sa simplicitat, de la tradicion locala, de l’emplec « màger3 » d’aquela grafia en Provença e del prestigi de Frederic Mistral. Pr’aquò, a costat d’aquelas justificacions positivas apareisson tanben de justificacions a contrario, per contestacion dirècta de la legitimitat de la grafia classica : es qualificada d’« arcaïsme rebelut » ; auriá pas res de faire en Provença ; auriá pas de « referéncia istorica » e seriá pas qu’un « miratge d’intello » ; la grafia mistralenca seriá la sola « grafia naturala e classica del provençal », lo demai estent pas que de militantisme politic ; la grafia mistralenca seriá doncas la sola que se deuriá ensenhar en Provença.

15L’argumentacion en favor de la grafia classica met subretot en valor son interès linguistic : constituís un mejan de donar una unitat a la lenga occitana en despièch de la multiplicitat dels dialèctes ; facilita la comunicacion inter-dialectala ; permet de crear mai facilament de ligams amb l’occitan ancian e las autras lengas romanicas ; es en continuitat amb la grafia medievala, al contrari de la grafia mistralenca qu’es calcada sus la fonetica e sul codatge del francés ; pareis mai logica ja que ten compte de las marcas gramaticalas. Doas personas indican d’alhors qu’avián començat per aprene la grafia mistralenca e que son puèi passadas a la grafia classica que lor semblava mai coerenta. Enfin, per una persona, la causida de la grafia classica s’es facha tot naturalament, qu’a aprés d’en primièr lo dialècte d’una autra region ont s’utiliza pas la grafia mistralenca.

16Nos pareguèt tanben interessant de saber quina coneissença los ensenhaires an de l’autra grafia, la qu’es pas lor grafia de predileccion.

17 Per çò qu’es de sa lectura, 43,5 % dison n’aver un plan bon mestritge e 26,1 % una coneissença corrècta. Los que la mestrejan mal o pas brica son 15,2 %.

Lectura de l’autra grafia

Percentatge

Nombre de personas

Plan bona

43, 5 %

20

Bona

26,1 %

12

Mejana

15,2 %

7

Marrida

10,9 %

5

Inexistenta

4,3 %

2

18Se sembla pas i aver de correlacion entre la grafia de predileccion e lo mestritge corrècte de la lectura dins l’autra grafia (16 personas dins cada grop), cal pr’aquò relevar que, sus nòstre escapolon, la totalitat dels ensenhaires que declaran aver una competéncia marrida o inexistenta dins l’autra grafia (7 personas) emplegan abitualament la grafia mistralenca.

Utilizaires que mestrejan corrèctament la lectura dins l’autra grafia

69,6 % (32 pers.)

Utilizaires de la grafia classica que mestrejan corrèctament la lectura en grafia mistralenca

34,8 % (16 pers.)

Utilizaires de la grafia mistralenca que mestrejan corrèctament la lectura en grafia classica

34,8 % (16 pers.)

Utilizaires que mestrejan mejanament la lectura dins l’autra grafia

15,2 % (7 pers.)

Utilizaires que mestrejan mal o pas la lectura dins l’autra grafia

15,2 % (7 pers.)

Utilizaires de la grafia classica que mestrejan mal o pas la lectura en grafia mistralenca

0 % (0 pers.)

Utilizaires de la grafia mistralenca que mestrejan mal o pas la lectura en grafia classica

15,2 % (7 pers.)

19Per çò qu’es de l’escritura, la situacion es plan mai contrastada. I a pas mai que 8,7 % d’ensenhaires (4 personas) que declaran aver un plan bon mestritge de l’escritura de l’autra grafia e 23,9 % que dison n’aver un bon mestritge (11 personas), siá solament 32,6 % dels ensenhaires. Gaireben la mitat (47,8 %) n’a una coneissença marrida, e mai inexistenta.

Escritura de l’autra grafia

Percentatge

Plan bona

8,7 % (4 pers.)

Bona

23,9 % (11 pers.)

Mejana

19,6 % (9 pers.)

Marrida

34,8 % (16 pers.)

Inexistenta

13 % (6 pers.)

20Una correlacion sembla aicí tanben se faire jorn entre utilizacion abituala de la grafia mistralenca e marrit mestritge de l’escritura en grafia classica. Sus un total de 22 ensenhaires que dison mal o pas brica mestrejar l’escritura de l’autra grafia, i a pas que 5 ensenhaires qu’utilizan la grafia classica contra 17 qu’utilizan la grafia mistralenca. E la totalitat dels ensenhaires que declaran mestrejar pas brica l’escritura de l’autra grafia son totes adèptes de la grafia mistralenca. Al revèrs, suls 15 ensenhaires que dison mestrejar plan ben o ben l’escritura de l’autra grafia, la plan granda majoritat se constituís d’ensenhaires qu’emplegan normalament la grafia classica (11 pels utilizaires de la grafia classica contra sonque 4 pels utilizaires de la grafia mistralenca).

Utilizaires que mestrejan corrèctament l’escritura de l’autra grafia

32,6 % (15 pers.)

Utilizaires de la grafia classica que mestrejan corrèctament l’escritura en grafia mistralenca

23,9 % (11 pers.)

Utilizaires de la grafia mistralenca que mestrejan corrèctament l’escritura en grafia classica

8,7 % (4 pers.)

Utilizaires que mestrejan mejanament l’escritura de l’autra grafia

19,6 % (9 pers.)

Utilizaires que mestrejan mal l’escritura de l’autra grafia

34,8 % (16 pers.)

Utilizaires de la grafia classica que mestrejan mal l’escritura en grafia mistralenca

10,9 % (5 pers.)

Utilizaires de la grafia mistralenca que mestrejan mal l’escritura en grafia classica

23,9 % (11 pers.)

Utilizaires que mestrejan pas brica l’escritura de l’autra grafia

13 % (6 pers.)

Utilizaires de la grafia classica que mestrejan pas brica l’escritura en grafia mistralenca

0 % (0 pers.)

Utilizaires de la grafia mistralenca que mestrejan pas brica l’escritura en grafia classica

13 % (6 pers.)

21L’enquèsta estadistica permet pas de donar d’explicas certanas per aqueles constats. Se pòdon solament prepausar qualques ipotèsis :

- L’importància en Provença de la literatura e de la produccion en grafia mistralenca, que poiriá explicar que los utilizaires de la grafia classica ressentiscan mai lo besonh d’aprene tanben la grafia mistralenca ;

- La mai granda simplicitat de l’aprendissatge de la grafia mistralenca per rapòrt a la grafia classica, al mens per çò qu’es de sa coneissença passiva en lectura ;

- E, benlèu (mas aquò meritariá de s’apesar sus una enquèsta plan mai larga e plan mai qualitativa), la dobertura mai granda a la diversitat dels utilizaires de la grafia classica, coma i poiriá far pensar lo fach que la totalitat de las remarcas radicalas sus l’utilizacion de l’autra grafia emanan d’utilizaires de la grafia mistralenca (veire çai-jos lo paragraf 2.2 sus las representacions dels ensenhaires).

22S’òm pòt eventualament comprene que d’ensenhaires del primièr gra, pas necessàriament especialistas del provençal, ajan de competéncias mejanas o marridas dins l’autra grafia, la question se pausa d’un biais mai problematic dins lo segondari e lo superior. E las suspresas son aicí grandas. De fach, 65,2 % d’aqueles ensenhaires fan estat de dificultats dins l’escritura de la grafia qu’emplegan pas abitualament e, mai estonant encara, 30,4 % declaran qu’an tanben de dificultats mai o mens importantas en lectura.

Total ensenhaires del segondari e del superior

23 pers.

Utilizaires de la grafia classica en classa

30,4 % (7 pers.)

Utilizaires de la grafia mistralenca en classa

69,6 % (16 pers.)

Ensenhaires en dificultat de lectura de l’autra grafia

30,4 % (7 pers.)

Lectura mejana

17,4 % (4 pers.)

Lectura marrida o inexistenta

13 % (3 pers.)

Ensenhaires en dificultat d’escritura de l’autra grafia

65,2 % (15 pers.)

Escritura mejana

17,4 % (4 pers.)

Escritura marrida o inexistenta

47,8 % (11 pers.)

23S’òm mena l’analisi mai luènh dins lo detalh, se constata que son subretot los ensenhaires qu’utilizan la grafia mistralenca que son en dificultat : 100 % de los que declaran de dificultats de lectura apartenon a aquel grop ; e son encara 86,7 % que dison aver de dificultats d’escritura (contra 13,3 % en cò dels ensenhaires qu’utilizan la grafia classica).

Utilizaires de la grafia classica en dificultat de lectura de la grafia mistralenca

0 personas, siá :

- 0 % sus 7 pers. utilizant la grafia classica

- 0 % sus 7 pers. en dificultat de lectura

Utilizaires de la grafia classica en dificultat d’escritura de la grafia mistralenca

2 personas, siá :

- 28,6 % sus 7 pers. utilizant la grafia classica

- 13,3 % sus 15 pers. en dificultat d’escritura

Utilizaires de la grafia mistralenca en dificultat de lectura de la grafia classica

16 personas, siá :

- 43,6 % sus 16 pers. utilizant la grafia mistralenca

- 100 % sus 7 pers. en dificultat de lectura

Utilizaires de la grafia mistralenca en dificultat d’escritura de la grafia classica

13 personas, siá :

- 81,3 % sus 16 pers. utilizant la grafia mistralenca

- 86,7 % sus 15 pers. en dificultat d’escritura

24Cossí que siá, un tal fenomèn manca pas d’interrogar sul cursus d’aqueles ensenhaires en dificultat : seriá util de conéisser lor formacion teorica en provençal per comprene perqué lor a pas permés de mestrejar a minima la grafia classica ; seriá tanben interessant de conéisser lor estatut professional e, mai que mai, se son titulars del CAPES d’occitan que necessita evidentament una bona coneissença, al mens passiva, de las doas grafias en rason dels autors marcats al programa del concors. Tot aquò meritariá a l’evidéncia un complement d’enquèsta…

2.2- Las representacions dels ensenhaires

25La quasi totalitat dels ensenhaires questionats indican que coneisson las originas de la dualitat grafica en Provença (91,3 % contra 8,7 %). Demest los que ne coneisson pas l’origina, tres ensenhan a l’escòla mairala o elementària e un en collègi. L’origina geografica sembla pas èstre un critèri explicatiu d’aquela abséncia de coneissença : dos ensenhaires sortisson de las Bocas de Ròse, un de Var e lo darrièr de Gard. La grafia emplegada es pas tanpauc un critèri pertinent, ja qu’aquelas quatre personas se repartisson a egalitat entre grafia classica e grafia mistralenca.

26Los vejaires personals sus çò que cal pensar de la dualitat grafica en Provença son fòrça mai diversificats.

27Per d’unes, la question sembla pas gaire importanta : es un donat istoric, que cal faire amb el, coma amb la diversitat dels dialèctes de la lenga occitana, ja que cada grafia a sa legitimitat ; çò mai important es de saber parlar, la question de las grafias estent segondària a un moment que la lenga risca de morir ; un còp las dificultats despassadas, aquò pòt constituir una riquesa ; es pas tan complicat d’aprene las doas grafias, quiti a ne mestrejar una mièlhs que l’autra ; una ensenhaira indica d’alhors qu’emplega las doas ortografias en foncion del contèxte : utiliza la grafia mistralenca amb de personas que parlan la lenga mas que la sabon pas escriure, alara qu’en classa o amb sos collègas preferís emplegar la grafia classica.

28Per d’autres, es puslèu un sentiment de planh que se fa jorn : es ja complicat amb una grafia, i a pas besonh d’una segonda per complexificar la situacion subretot se, dins una meteissa còla d’ensenhaires, s’emplegan las doas grafias ; aquò ajuda pas a la presa en compte de la lenga escricha pels poders publics, tan mai qu’a costat de las grafias classica e mistralenca existisson tanben d’autras grafias personalas que fan pas qu’agravar la situacion ; es una font de confusion que crèa de garolhas totalament contra-productivas al sen dels usatgièrs de la lenga ; entraina una pèrda importanta de temps e d’energia (aital, aquò impausa sovent la necessitat d’una retranscripcion dins l’autra grafia) ; es un fren a l’unitat dels defensors de la lenga ; d’unes ensenhaires qualifican e mai la situacion actuala d’« esquizofrenia grafica » e de « suicidi cultural ».

29D’autres enfin prenon de posicions mai radicalas encara. Per d’unes promotors de la grafia de Romanilha, los Provençals son unicament mistralencs e vòlon pas de l’arcaïsme ni de la complexitat de la grafia classica (una persona nos aconselha e mai vivament de cambiar de subjècte de recèrca) ; la riquesa e la predominança de la literatura en grafia mistralenca justifican la causida exclusiva d’aquela grafia ; ensenhar lo provençal vòl dire ensenhar una lenga viva e non pas una aisina d’intercompreneson dialectala ; la grafia mistralenca es plan modèrna e a l’avantatge d’èstre similara a la grafia del francés, primièra aisina d’intercompreneson entre los locutors de la lenga. Al contrari, del costat dels partisans de la grafia classica, d’unes estiman que se la grafia mistralenca èra plan adaptada a una epòca ont i aviá subretot de locutors natius del provençal, a l’ora d’ara valdriá melhor privilegiar la grafia classica qu’es mai en rapòrt amb la dobertura generalizada a las autras lengas romanicas.

30Darrièr ponch tocant a las representacions dels ensenhaires, l’importància balhada a l’ensenhament de la grafia al prèp dels escolans.

31Per çò qu’es de la lectura, 71,8 % dels ensenhaires estiman qu’aquel ensenhament es important o plan important. Las proporcions son gaireben similaras per l’aprendissatge de la nòrma grafica en vista de las produccions d’escriches (78,2 %).

Importància de l’ensenhament de la grafia per legir

Plan importanta

34,8 % (16 pers.)

Importanta

37 % (17 pers.)

Mejanament importanta

13 % (6 pers.)

Pauc importanta

2,2 % (1 pers.)

Es pas una prioritat

13 % (6 pers.)

Importància de l’ensenhament de la grafia per escriure

Plan importanta

30,4 % (14 pers.)

Importanta

47,8 % (22 pers.)

Mejanament importanta

10,9 % (5 pers.)

Pauc importanta

0 % (0 pers.)

Es pas una prioritat

10,9 % (5 pers.)

32Coma se podiá pensar, es pels ensenhaires des las escòlas mairalas o elementàrias que l’ensenhament del còdi grafic es lo mens important : la totalitat de las responsas es pas una prioritat (trabalh essencialament o exclusivament oral) concernisson d’ensenhaires del primari, e mai aquel ensenhament semble pr’aquò important o plan important a la granda majoritat dels autres ensenhaires d’aquel meteis nivèl. Pels ensenhaires del segondari o del superior, la question se pausa pas realament, que gaireben totes considèran aquel aprendissatge coma quicòm d’important.

Importància balhada a

l’ensenhament de la grafia per legir

Importància balhada a

l’ensenhament de la grafia per escriure

Ensenhament primàri

(mairal + elementari)

Ensenhament segondari e superior

Ensenhament primàri (mairal + elementari)

Ensenhament segondari e superior

Plan importanta

5 pers.

11 pers.

6 pers.

8 pers.

Importanta

11,5* pers.

6,5* pers.

12 pers.

12 pers.

Mejanament importanta

2,5* pers.

3,5* pers.

2,5* pers.

2,5* pers.

Pauc importanta

0,5* pers.

0,5* pers.

0 pers.

0 pers.

Es pas una prioritat

6 pers.

0 pers.

5 pers.

0 pers.

33* Las decimalas correspondon a d’ensenhaires que son a la vetz dins lo primari e lo segondari. Lor responsa es doncas estada partida entre los dos nivèls (0,5 + 0,5).

34Al contrari, e aquò es logic, apareis pas de correlacion evidenta entre la grafia utilizada en classa per l’ensenhaire e l’importància que balha a son aprendissatge.

Importància donada a

l’ensenhament de la grafia per legir

Importància donada a

l’ensenhament de la grafia per escriure

Grafia classica

Grafia mistralenca

Grafia classica

Grafia mistralenca

Plan importanta

8

8

9

5

Importanta

7

10

9

13

Mejanament importanta

2

4

1

4

Pauc importanta

1

0

0

0

Es pas una prioritat

4

2

3

2

3. L’organizacion de l’ensenhament del provençal en classa

35La segonda granda partida de nòstra enquèsta concernís las consequéncias de la dualitat grafica sus l’ensenhament del provençal.

3.1- Los supòrts pedagogics utilizats

36Volguèrem primièr saber quines supòrts pedagogics utilizan los ensenhaires. Los tèxtes d’origina literària arriban en tèsta (28,9 %), abans los tèxtes de creacion personala (15,7 %), los articles de premsa (13,2 %) e los manuals escolars (11,6 %). De diferéncias importantas existisson entre los supòrts utilizats a l’escòla primària e dins l’ensenhament segondari e superior.

  • 4 Se tracta d’un ensems de sequéncias d’ensenhament del provençal que van de la mairala fins al CM2. (...)

37Se los tèxtes literaris demòran majoritaris dins los dos nivèls d’ensenhament, al primari es la maleta pedagogica de la Mission Lenga Regionala de las Bocas de Ròse qu’arriba en segonda posicion4. De notar pasmens qu’aquela aisina sembla subretot emplegada per d’ensenhaires de las Bocas de Ròse (13 dels 16 ensenhaires d’aquel departament avent respondut al questionari l’utilizan) e que i a solament un ensenhaire d’un autre departament (Vau Clusa) que declara se’n servir.

38Lo recors a la premsa, a de manuals escolars o a de sits web es d’un autre costat netament mai important dins lo segondari que dins lo primari.

NB : mai d’una responsa podiá èstre balhada per cada ensenhaire

Totes nivèls confonduts

Ensenhament primàri

(mairal + elementari)

Ensenhament segondari e superior

Tèxtes literaris

28,9 % (35 pers.)

28,6 %

26,3 %

Creacions personalas

15,7 % (19 pers.)

19 %

15 %

Jornals, periodics, articles

13,2 % (16 pers.)

9,5 %

17,5 %

Maleta pedagogica de la MLR13

11,6 % (14 pers.)

22,2 %

0 %

Manuals escolars

11,6 % (14 pers.)

6,3 %

15 %

Sits web

8,3 % (10 pers.)

3,2 %

12,5 %

Brocaduras

1,7 % (2 pers.)

1,6 %

2,5 %

Autre

9,1 % (11 pers.)

9,5 %

11,3 %

39L’analisi qualitativa de las responsas permet de ne saber un pauc mai suls tipes de documents efectivament utilizats en classa. Çaquelà, serà pas possible aicí d’aver un apròchi estadistic, qu’una part importanta dels ensenhaires an pas donat de detalhs concrèts sus lors supòrts pedagogics.

40Per çò qu’es dels tèxtes literaris, los contes, los imatgièrs e los albums de literatura de jovença an una plaça de las grandas en primari (Lei tres bregands, Niflon lo coniu, La tarasco, Hòu dejà, Lou secret, Dins li piado de Mirèio…). Poesia, teatre e bendas dessenhadas (existisson d’albums de Tintin en grafia mistralenca) son egalament citats a totes los nivèls d’ensenhament. Quant als autors estudiats, s’agís de Francís Gag, Frederic Mistral, Teodòr Aubanel, Alan Pelhon, Batiste Bonnet, Joan Bodon, Joan-Luc Domenge, Joan-Pèire Tennevin, Romieg Venture, Enric Moucadel, Màrius Jouveau e Sofi Oksanen revirat en niçard per Miquèl de Carabatta.

41Los títols de premsa citats son Lou Sourgentin, La setmana, Me dison Prouvènço, Aquò d’Aquí e Prouvènço d’aro.

42Al nivèl dels manuals òm tròba Òc ben, Lou prouvençau a l’escolo, Tu tanben !, Empari lo niçard, Camin de lengo, Pèr Prouvènço e Parli, parles, parla.

43Del costat del web, los sits evocats son Lo jornalet, Lo congrès, los sits de l’IEO e d’Aquò d’Aquí e Cansouneto sus Youtube. Mai d’un ensenhaire indica tanben qu’utiliza de sits pedagogics en francés que ne fa l’adaptacion en provençal.

44Tocant las creacions personalas, s’agís mai que mai de reviradas en provençal d’albums de literatura de jovença editats en francés ; la revirada se ne pòt faire pel quite ensenhaire, per de conselhièrs pedagogics o dirèctament en classa amb los escolans. S’i ajustan la creacion de tèxtes sus l’actualitat, de scenetas de la vida vidanta o l’adaptacion en provençal d’exercicis previstes per d’autras lengas romanicas.

45Enfin, s’agissent del demai dels documents utilizats, apareisson subretot de cançons e de comptinas, tradicionalas o mai contemporanèas (Moussu T, La Talvera). Mantun evòca d’emissions de television (Vaquí, Òc Tele, Lucky Luke en occitan) o de ràdio (Nissa Pantai). Un ensenhaire fa estat de la creacion de flash cards, un autre de l’existéncia de DVD per l’aprendissatge del Niçard.

3.2- La grafia emplegada abitualament en classa

46Per çò qu’es de la grafia abitualament emplegada en classa, la reparticion entre grafia classica e grafia mistralenca es gaireben egala (47,8 % per la grafia classica e 52,2 % per la grafia mistralenca). Es interessant de notar qu’existís doncas una pichona diferéncia entre aquela resulta e la grafia abitualament emplegada pels ensenhaires en defòra de lor classa (41,3 % per la grafia classica e 58,7 % per la grafia mistralenca) : sus nòstre escapolon, 5 ensenhaires qu’utilizan normalament la grafia mistralenca preferisson emplegar en classa la grafia classica e 2 qu’utilizan la grafia classica dins la vida vidanta se servisson en classa de la grafia mistralenca.

Grafia classica dins la vida vidanta

41,3 %

Grafia classica en classa

47,8 %

Grafia mistralenca dins la vida vidanta

58,7 %

Grafia mistralenca en classa

52,2 %

47L’analisi de las representacions personalas dels ensenhaires sus l’existéncia de la dualitat grafica en Provença permet de ne saber mai per rapòrt a las rasons qu’an motivat lor utilizacion en classa de tala o tala grafia.

  • 5 Aquel argument d’anterioritat istorica de la grafia mistralenca en Provença a pas cap de fondament (...)
  • 6 Aquela afirmacion es ela tanben plan contestabla. Per donar pas que qualques exemples : desinéncia (...)

48Pel tenents de la grafia mistralenca, es primièr una question de simplicitat : aquela grafia s’apren mai facilament que la grafia classica, ja qu’es essencialament fonetica ; aquò ajuda en particular los escolans que coneisson pas l’origina latina dels mots. Es tanben evocat lo prestigi de Mistral e de son òbra. D’unes ensenhaires insistisson tanben sus la legitimitat exclusiva qu’auriá aquela grafia en Provença per de rasons istoricas e/o de quantitats d’òbras provençalas escrichas amb aquela ortografia5. Un ajusta e mai que « los Provençals son mistralencs e pas res mai, d’aquela grafia arcaïca [la grafia classica] ne vòlon pas ». Un darrièr vejaire sotalinha enfin la proximitat mai granda de la grafia mistralenca amb la de las autras lengas romanicas6.

49Pels tenents de la grafia classica, es d’un biais quasi unanim la logica del sistèma ortografic qu’es mesa en abans : la grafia classica es la sola que permeta de faire de ligams amb la diversitat dialectala, amb las autras lengas romanicas e mai de trabalhar la gramatica comparada entre provençal e francés. Lo segond argument evocat es l’importància de la grafia classica al nivèl del territòri nacional e la possibilitat d’accedir sens entrava a la riquesa dels materials pedagogics produches dins las autras acadèmias.

3.3- Las dificultats dels escolans fàcia a l’autra grafia

50La causida d’una grafia condiciona largament los supòrts pedagogics utilizats en classa : de fach, 60,9 % dels ensenhaires interrogats indican que, quand trabalhan sus de documents autentics amb lors escolans (articles de premsa, tèxtes literaris…), prepausan sonque de documents redigits dins la grafia abituala de la classa. Son pas que 39,1 % que trabalhan indiferentament amb de documents escriches dins las doas grafias.

51Aquela proporcion es probablament de metre en correlacion amb lo fach qu’una majoritat d’ensenhaires estiman que la lectura de documents dins l’autra grafia pausa de problèmas a lors escolans (56,7 % contra 43,3 %).

52Demest los ensenhaires qu’emplegan indiferentament de documents dins las doas grafias, la natura de las dificultats que rescontrarián lors escolans se repartís del biais seguent :

- Segon 30,4 % dels ensenhaires, s’agiriá de dificultats tocant unicament la vitessa e la fluiditat de la lectura ;

- 32,6 % estiman que lo cambiament de grafia entraina de problèmas de reconeissença d’unes mots isolats (abiho/abelha, eisercici/exercici…) ;

- 21,7 % considèran qu’aquò entrava la compreneson globala de las frasas e mai del tèxt, çò que constituís una proporcion relativament importanta e sotalinha, se n’i aviá besonh, lo fach que la dualitat grafica seriá pas una donada anodina per l’ensenhament de la lenga.

- Enfin, 15,2 % dels ensenhaires estiman que las dificultats son d’una autra natura coma « la descobèrta d’una ortografia que correspond pas a lors abituds e d’aquí una marrida prononciacion » o, a prepaus de la grafia classica, « una ortografia completament diferenta del lengatge parlat doncas nècia ».

53Del costat dels autres ensenhaires, los qu’utilizan pas jamai en classa de documents dins l’autra grafia, quinas son las explicacions avançadas ? La primièra rason, en proporcion, es lo sentiment que la confrontacion a una grafia alternativa seriá una font de dificultat tròp importanta pels escolans (30,8 %) ; la realitat d’aquela dificultat seriá d’alhors estada constatada per 23,1 % dels ensenhaires que n’aurián fach l’experiéncia. Per 17,9 % de las personas interrogadas, la rason es tot simplament lor quita abséncia de mestritge sufisent de l’autra grafia per la poder utilizar sens dificultat en classa. Enfin, 28,2 % invòcan d’autras explicacions que pòdon èstre :

- Pels utilizaires de documents unicament en grafia classica, « una causida personala e de principi » o lo manca d’ocasion o de temps « alara que la grafia abituala es pas mestrejada e deu èstre mai sovent costejada » ;

- Pels utilizaires de documents unicament en grafia mistralenca, lo fach que la grafia classica « es una absurditat, a pas res de veire amb Provença », qu’« es artificiala e que refusi de l’emplegar », que « i a pas qu’una grafia del provençal » o que « vist lo temps autrejat a aquel ensenhament, los tèxtes son limitats a las produccions localas ».

Ensenhaires qu’utilizan de documents dins las doas grafias

39,1 %

Constat d’una dificultat dels escolans fàcia a un tèxt redigit dins l’autra grafia

56,7 %

Dificultats tocant unicament a la vitessa e a la fluiditat de la lectura

30,4 %

Dificultats tocant la reconeissença d’unes mots isolats

32,6 %

Dificultats tocant la compreneson globala de las frasas e mai del tèxt

21,7 %

Autra rason

15,2 %

Ensenhaires qu’utilizan sonque de documents dins una grafia

60,9 %

Rason del refús d’utilizar de documents de l’autra grafia

Lo cambiament de grafia seriá probablament tròp complicat

30,8 %

Lo cambiament de grafia es efectivament tròp complicat

23,1 %

Mestritge de l’autra grafia insufisenta per l’ensenhaire

17,9 %

Autra rason

28,2 %

54Èra interessant de crosar las informacions entre la grafia abitualament emplegada en classa e las chifras relativas a las dificultats que rescontrarián los escolans fàcia a de documents redigits dins l’autra grafia. Coma se podiá supausar en rason del mai grand fonetisme de la grafia mistralenca, son principalament los escolans qu’an pas l’abitud que d’aquela grafia qu’aurián lo mai de dificultat quand son confrontats a de tèxtes en grafia classica. La proporcion de dificultat seriá plan mai reducha pels escolans qu’emplegan la grafia classica quand descobrisson un tèxt en grafia mistralenca.

Dificultat amb l’autra grafia

Abséncia de dificultat amb l’autra grafia

Escolans que trabalhan en grafia classica (15 pers.)

40 % (6 pers.)

60 % (9 pers.)

Escolans que trabalhan en grafia mistralenca (15 pers.)

73,3 % (11 pers.)

26,7 % (4 pers.)

55Çaquelà, cal benlèu pas negligir aicí lo fach que las representacions dels quites ensenhaires relativas a las doas grafia pòscan aver de repercussions sus las performanças dels escolans : se lo professor qu’utiliza normalament la grafia classica presenta la grafia mistralenca coma una grafia facila de legir e de comprene mentre que lo qu’emplega la grafia mistralenca sotalinha la complexitat e l’arcaïsme de la grafia classica, fa pas gaire de dobte qu’aquò siá de natura a influenciar a la vetz las representacions dels escolans, lors capacitats d’afrontar la diversitat grafica e lor quita motivacion d’aprene a legir corrèctament l’autra grafia.

3.4- L’iniciacion a l’autra grafia

56Coma o podiá daissar pensar la proporcion importanta d’ensenhaires qu’emplegan pas en classa qu’una sola grafia tant al nivèl de lors corses coma dels supòrts de trabalh, una majoritat plan larga organiza pas d’iniciacion a l’autra grafia.

57Per çò qu’es de la lectura, son sonque 34,8 % a prepausar una tala iniciacion, contra 65,2 % qu’o fan pas. La proporcion es fòrça mai importanta encara per l’iniciacion a l’escritura : sonque 15,2 % meton en plaça aquela iniciacion (contra 84,8 %).

  • 7 Cap dels ensenhaires que trabalhan dins lo superior an pas respondut positivament a la question sus (...)

58S’òm vòl dintrar un pauc mai dins lo detalh, es subretot dins l’ensenhament segondari7 qu’una iniciacion a l’autra grafia se debana, çò que sembla logic ja que la plaça de l’escrich i es de segur mai importanta, tot coma las escasenças de confrontar los escolans a de documents autentics. Al revèrs, sembla pas realament i aver de correlacion entre grafia normalament emplegada en classa e iniciacion a l’autra grafia : per çò qu’es de l’iniciacion a la lectura, i a pas cap de diferéncia (8 ensenhaires dins cada grop) ; quant a l’iniciacion a l’escritura, l’escapolon sembla tròp reduch (7 ensenhaires concernits) per ne poder tirar de conclusions realament fisablas.

Iniciacion a la lectura de l’autra grafia

34,8 % (16 pers.)

Iniciacion a la lectura de l’autra grafia dins l’ensenhament primari

25 % (4 pers.)

Iniciacion a la lectura de l’autra grafia dins l’ensenhament segondari

75 % (12 pers.)

Iniciacion a la lectura de la grafia mistralenca pels utilizaires de la grafia classica

50 % (8 pers.)

Iniciacion a la lectura de la grafia classica pels utilizaires de la grafia mistralenca

50 % (8 pers.)

Iniciacion a l’escritura de l’autra grafia

15,2 % (7 pers.)

Iniciacion a l’escritura de l’autra grafia dins l’ensenhament primari

14,3 % (1 pers.)

Iniciacion a l’escritura de l’autra grafia dins l’ensenhament segondari

85,7 % (6 pers.)

Iniciacion a l’escritura de la grafia mistralenca pels utilizaires de la grafia classica

28,6 % (2 pers.)

Iniciacion a l’escritura de la grafia classica pels utilizaires de la grafia mistralenca

71,4 % (5 pers.)

59D’un biais parcialament contradictòri amb aquelas chifras, una majoritat certana d’ensenhaires estima qu’una iniciacion a l’autra grafia seriá importanta dins l’aprendissatge de la lenga e de la cultura provençalas pels escolans (56,5 % contra 43,5 %).

60Los arguments en favor d’una tala iniciacion son d’en primièr l’interès pels escolans d’aver accès a l’ensems dels tèxtes e dialèctes occitans al delà de la sola Provença. Es egalament mesa en abans l’egala legitimitat istorica de las doas grafias. Permet tanben de faire de gramatica comparada, de prene consciéncia que l’ortografia es abans tot una causida de codatge morfofonetic.

61Çaquelà, mantun ensenhaire indica que las constrenchas de temps constituisson una empacha plan importanta per organizar una tala iniciacion e qu’a mai sa plaça al licèu o a l’universitat qu’a l’escòla primària o al collègi.

62Un ensenhaire qu’utiliza en classa la grafia classica sotalinha qu’una coneissença minimala de la grafia mistralenca es utila per la compreneson dels toponims, ja que gaireben la totalitat de la senhalizacion estradièra en provençal se fa dins aquela grafia.

63Enfin, una darrièra ensenhaira constata que, d’un biais general, los escolans que trabalhan abitualament amb la grafia classica an pauc de dificultats amb la grafia mistralenca (reflexion que semblan confirmar las resultas de nòstra enquèsta, coma o avèm vist mai naut : cf. § 3.3).

64Se i a pas veraiament de diferéncia de proporcion entre los tenents de la grafia classica e los tenents de la grafia mistralenca qu’estiman utila aquela iniciacion, las resultas son plan mai contrastadas per los que la jutjan inutila : la proporcion es sonque de 35 % pels tenents de la grafia classica contra 65 % per los de la grafia mistralenca.

Utilitat d’una iniciacion a l’autra grafia

56,5 % (26 pers.)

Util pels tenents de la grafica classica

57,7 % (15 pers.)

Util pels tenents de la grafia mistralenca

42,3 % (11 pers.)

Inutilitat d’una iniciacion

43,5 % (20 pers.)

Inutil pels tenents de la grafia classica

35 % (7 pers.)

Inutil pels tenents de la grafia mistralenca

65 % (13 pers.)

65L’analisi qualitativa de las responsas permet de melhor comprene aquela divergéncia.

66Pels tenents de la grafia classica, las rasons d’una abséncia d’iniciacion a la grafia mistralenca son subretot pragmaticas : presenta pas gaire d’interès dins las pichonas classas e risca de provocar de confusions al mens a la debuta de l’aprendissatge. D’unes ajustan de mai que la lectura de la grafia mistralenca pausa pas de dificultats màgers quand òm coneis la grafia classica e qu’es doncas pas absoludament necessari de preveire un ensenhament particular sus aquela question. Cal enfin relevar que, d’un biais general, la granda majoritat dels ensenhaires que fan pas d’iniciacion a la grafia mistralenca (5 sus 7) estiman pasmens important per lors escolans de la rescontrar a un moment o a un autre de lor cursus.

67Del costat dels ensenhaires qu’emplegan la grafia mistralenca, la manca de temps es egalament evocada, coma la complexitat d’aquerir doas grafias en parallèl, subretot a l’escòla primària. Pr’aquò, d’unes desvolopan tanben una argumentacion plan mai ideologica que poiriá en partida explicar perque son plan mens nombroses a metre en plaça una iniciacion a l’autra grafia (« Ne volèm pas d’aquela grafia arcaïca en Provença » ; « Ensenhi lo provençal. Fau pas de politica pan-occitana » ; « Correspond pas brica a la realitat. Tròp ideologic » ; « Inutil de s’encombrar l’esperit amb de senserigalhas » ; « aquela grafia passa pas la pòrta de nòstra sala de cors »).

3.5- L’utilizacion de documents escriches dins l’autra grafia

68Per una granda majoritat dels ensenhaires, la dualitat grafica constituís pas una empacha per l’accès dels escolans a l’ensems de la produccion culturala provençala actuala o anciana (60,9 % contra 39,1 %). Sus aquela question, se constata pas de diferéncia flagranta entre utilizaires de la grafia classica e de la grafia mistralenca, e mai calga notar que los ensenhaires qu’utilizan la grafia classica amb lors escolans son un pauc mai nombroses a considerar que la dualitat grafica es pas una empacha (66,7 % contra 56 % pels utilizaires de la grafia mistralenca) ; lor constat se poiriá explicar pel fach que, coma o avèm ja vist, pareis mai facil pels escolans de passar de la grafia classica a la grafia mistralenca que lo contrari.

Utilizaires de la grafia classica

Utilizaires de la grafia mistralenca

La dualitat grafica constituís una empacha

33,3 % (7 pers.)

44 % (11 pers.)

La dualitat grafica constituís pas una empacha

66,7 % (14 pers.)

56 % (14 pers.)

69Malgrat aquelas declaracions de principi, sembla que la realitat siá mai contrastada sul terren e que la dualitat grafica entrave çaquelà un vertadièr accès sens limit a l’ensems de la produccion culturala en lenga regionala. De fach, 47,8 % dels ensenhaires indican qu’an ja renonciat a utilizar en classa un document en rason de sa grafia. Demest los ensenhaires qu’an renonciat a aquela utilizacion, cal remarcar que los dos tèrces son d’utilizaires de la grafia mistralenca, probablament totjorn en rason de çò qu’es mai complicat de passar de la grafia mistralenca a la grafia classica que lo contrari.

Ensenhaires avent pas jamai renonciat a un document per causa de sa grafia

52,2 % (24 pers.)

Ensenhaires avent ja renonciat a un document per causa de sa grafia

47,8 % (22 pers.)

Demest los utilizaires avent renonciat…

…Ensenhaires utilizaires de la grafia classica

27,3 % (6 pers.)

…Ensenhaires utilizaires de la grafia mistralenca

72,7 % (16 pers.)

3.6- La retranscripcion grafica

70L’autra solucion possibla, per defugir una mesa en dificultat dels escolans fàcia a una grafia que mestrejan pas, es la retranscripcion. A l’evidéncia, sembla una practica plan frequenta : 60,9 % dels ensenhaires dison i aver ja recorregut.

71Pr’aquò, aicí tanben una diferéncia quantitativa importanta apareis entre los utilizaires de la grafia classica e los utilizaires de la grafia mistralenca : 60,7 % dels ensenhaires qu’emplegan en classa la grafia classica an ja rentranscrich dins aquela grafia dels tèxtes a l’origina en grafia mistralenca ; lo femomèn invèrs existís mas es mai reduch (39,3 %). Per çò qu’es dels ensenhaires que fan pas jamai de retranscripcion, la diferéncia numerica es plan mai importanta encara : solament 27,8 % dels ensenhaires qu’emplegan la grafia classica an pas jamai fach de retranscripcion de tèxtes escriches en grafia mistralenca, alara que son 72,2 % del costat dels ensenhaires qu’emplegan la grafia mistralenca. Cossí se pòdon explicar aquelas diferéncias ? Doas rasons principalas nos semblan probablas mas s’agís pas que d’ipotèsis que sol un estudi mai qualitatiu permetriá de verificar.

72Primièra explicacion, coma o avèm ja notat, es mai facil per qualqu’un que mestreja la grafia classica de legir (e doncas puèi de retranscriure) un tèxt en grafia mistralenca que lo contrari.

73Segonda explicacion, l’importància quantitativa e qualitativa de las òbras provençalas escrichas en grafia mistralenca (en particular los grands autors del sègle XIX del Felibritge) impausa de facto als ensenhaires qu’emplegan la grafia classica de far conéisser a lors escolans d’un biais o d’un autre la riquesa d’aquela literatura. L’invèrs es saique mens vertadièr dins la mesura ont los ensenhaires qu’emplegan la grafia mistralenca se pòdon limitar a aquel fons sens obligatòriament recórrer a de referéncias suplementàrias en cò d’autors provençals qu’aurián escrich en grafia classica e, mai encara, a d’autors qu’apartendrián a la diversitat dialectala (cf. las reflexions precedentament citadas : « Ensenhi lo provençal. Fau pas de politica pan-occitana » ; « vist lo temps autrejat a aquel ensenhament, los tèxtes son limitats a las produccions localas » ; « los Provençals son mistralencs e pas res d’autre » ; eca).

Ensenhaires qu’an ja fach una retranscripcion

60,9 % (28 pers.)

Utilizaires de la grafia classica

60,7 % (17 pers.)

Utilizaires de la grafia mistralenca

39,3 % (11 pers.)

Ensenhaires qu’an pas jamai fach de retranscripcion

39,1 % (18 pers.)

Utilizaires de la grafia classica

27,8 % (5 pers.)

Utilizaires de la grafia mistralenca

72,2 % (13 pers.)

74Demest los ensenhaires qu’utilizan la retranscripcion grafica, quines critèris s’impausan per menar aquela adaptacion didactica ? Existís a l’evidéncia una quasi unanimitat sus la necessitat d’aduire lo mens de modificacions possiblas al document d’origina : 86,2 % estiman que cal limitar son adaptacion al sol cambiament de grafia, en respectant al maximum las caracteristicas dialectalas de la lenga de l’autor (morfologia, sintaxi, vocabulari). Son sonque 13,8 % que cercan de rendre lo tèxt mai accessible en adaptant non solament la grafia mas tanben la lenga emplegada.

3.7- L’interès d’antologias bigraficas

75Pròba encara un còp de las dificultats practicas ocasionadas per la dualitat grafica, una plan granda majoritat dels ensenhaires interrogats (69,6 %) tròban interessant lo principi d’antologias de grands tèxtes literaris que serián presentats en edicion bigrafica.

76Se nòta pas una diferéncia radicala de vejaire sul principi d’aquel tipe d’obratges segon la grafia utilizada en classa pels ensenhaires concernits (19 utilizaires de la grafia classica son interessats contra 13 qu’utilizan la grafia mistralenca). La recipròca es per contra pas veraia : demest los ensenhaires pas interessats, son pas que 3 del costat de la grafia classica mas 11 del costat de la grafia mistralenca. Las rasons ne son probablament las meteissas que las evocadas al subjècte de la question de la retranscripcion (veire § 3.6).

Ensenhaires interessats per d’antologias bigraficas

(32 pers.)

Utilizaires de la grafia classica

59,4 % (19 pers.)

Utilizaires de la grafia mistralenca

40,6 % (13 pers.)

Ensenhaires pas interessats per d’antologias bigraficas

(14 pers.)

Utilizaires de la grafia classica

21,4 % (3 pers.)

Utilizaires de la grafia mistralenca

78,6 % (11 pers.)

77Per comprene un pauc mai dins lo detalh l’abséncia d’interès d’unes ensenhaires per la creacion d’antologias bigraficas, avèm crosat aquelas donadas amb las responsas balhadas a qualques autras questions de l’enquèsta.

78D’en primièr, òm constata que la mitat d’aqueles ensenhaires (7 sus 14) estiman que la dualitat grafica es de tot biais pas un problèma per l’accès de lors escolans a l’ensems de la produccion culturala provençala. Aquò poiriá largament explicar la manca d’interès per d’obratges bigrafics. Pr’aquò, la quasi totalitat d’entre eles (11 sus 14) declaran qu’an ja renonciat a l’utilizacion d’un document en rason de sa grafia, çò que poiriá semblar pro contradictòri amb l’informacion precedenta (se renóncian d’utilizar un document per una question grafica, es clar que la dualitat pausa un problèma a lor ensenhament). L’explicacion reala se deu doncas trobar endacòm mai.

79De fach, una coeréncia plan mai fòrta apareis amb una abséncia d’utilizacion en classa de la transcripcion grafica coma aisina pedagogica : 11 ensenhaires suls 14 concernits emplegan pas jamai aquela tecnica ; sembla doncas normal que vejan pas l’interès de crear de documents bigrafics. Son egalament d’ensenhaires que, dins lor granda majoritat, cèrcan pas d’iniciar lors escolans a l’autra grafia (11 sus 14) e que limitan lo trabalh en classa als sols documents escriches dins lor grafia d’ensenhament (10 sus 14). Enfin, cal notar, un còp de mai, qu’aquel constat concernís subretot d’ensenhaires qu’utilizan la grafia mistralenca e gaireben pas los utilizaires de la grafia classica. Las probabilitats son aital importantas per que las rasons d’aquel posicionament sián identicas a las qu’aviam ja evocadas al subjècte de la question de la retranscripcion (importància del fons literari en grafia mistralenca que permet als ensenhaires utilizant aquela grafia de se concentrar exclusivament sus aquel tipe de documents, regèt dels escriches de la diversitat dialectala en defòra de l’encastre d’un cors de provençal).

Demest los ensenhaires pas interessats per d’antologias bigraficas…

Ensenhaires qu’estiman que la dualitat grafica es pas una empacha dins l’accès a la cultura provençala

50 % (7 pers.)

Utilizaires de la grafia classica

1 pers.

Utilizaires de la grafia mistralenca

6 pers.

Ensenhaires qu’an ja renonciat a l’utilizacion d’un document en rason de sa grafia

78,6 % (11 pers.)

Utilizaires de la grafia classica

1 pers.

Utilizaires de la grafia mistralenca

10 pers.

Ensenhaires qu’emplegan pas jamai la retranscripcion grafica per presentar un tèxt als escolans

78,6 % (11 pers.)

Utilizaires de la grafia classica

1 pers.

Utilizaires de la grafia mistralenca

10 pers.

Ensenhaires qu’estiman inutila tota iniciacion a l’autra grafia

78,6 % (11 pers.)

Utilizaires de la grafia classica

2 pers.

Utilizaires de la grafia mistralenca

9 pers.

Ensenhaires que trabalhan exclusivament sus de documents escriches dins lor grafia d’ensenhament

71,4 % (10 pers.)

Utilizaires de la grafia classica

1 pers.

Utilizaires de la grafia mistralenca

9 pers.

Conclusion

80Coma o mòstran las resultas de nòstra enquèsta, la dualitat grafica en Provença constituís un donat totjorn d’actualitat dins l’ensenhament. Aquela situacion es destinada a s’esperlongar encara longtemps ja que res dona pas l’impression d’un cambiament possible en favor d’una o de l’autra grafia dins un futur pròche. Se constata d’alhors totjorn la persisténcia de vejaires extremistas demest unes ensenhaires adèptes de la grafia mistralenca, e mai sián urosament minoritaris a l’ora d’ara al sen de l’Educacion nacionala.

81Cossí que siá, nòstra recèrca sotalinha plan que la question grafica demòra un ponch evident de dificultat tecnica dins la transmission de la lenga. Se la majoritat dels ensenhaires se desrambolhan coma o pòdon amb la dualitat ortografica, un nombre totjorn important d’eles contunha de rescontrar d’empachas, siá sus un plan personal en rason d’un mestritge tròp flac de l’autra grafia, siá sus un plan mai pedagogic quand s’agís d’estudiar en classa un document autentic redigit dins la grafia concurrenta.

82Es per aquelas rasons que nos semblariá realament util — ara que son pas pus acaparradas per de conflictes grafics esterils — que las energias s’investiscan enfin dins la creacion d’instruments de nivèl universitari per la transmission e l’aprendissatge del provençal.

83Aquò supausa de soscar a la formacion dels ensenhaires, mai que mai al nivèl del segondari ont la plaça de l’escrich ven centrala : formacion linguistica iniciala, de segur, mas tanben — e benlèu subretot — formacion segondària en didactica del provençal e de sas doas grafias pels novèls ensenhaires coma per los que son jà en pòsta.

84La segonda pista, plebicitada per una granda majoritat dels ensenhaires sollicitats, repausariá sus la constitucion d’antologias bigraficas que permetrián als escolans de descobrir la cultura occitana dins tota sa riquesa e sa diversitat. Aquelas antologias se poirián completar d’enregistraments vocals de grands tèxtes, çò que suprimiriá de facto la barrièra de la grafia quand s’agís de trabalhar sus la descobèrta d’una òbra sens aver imperativament besonh de s’apiejar sus un supòrt escrich.

  • 8 « Violéncias de lenga, violéncias fachas a la lenga », 2013

85Darrièra pista, la mai ambiciosa, la creacion d’obratges tecnics, diccionaris e/o gramaticas, que mancan dramaticament pel provençal, subretot en grafia classica. Coma o sotalinhava en 2013 Josiana Ubaud sus la question dels diccionaris occitans en general, « presque rien n’a été réalisé depuis 1968/1972, tant en lexicographie qu’en norme orthographique (nous parlons d’ouvrages de qualité fiable), hormis quelques études savantes et fort réduites […] sans aucun débouché pratique pour les usagers8 ». Un projècte d’amplor, per l’avenir, seriá d’obrar a la creacion d’aisinas realament scientificas per assegurar la transmission e lo mestritge normat de la lenga (provençala e mai largament occitana) :

86- Del costat lexicografic, creacion de diccionaris (perqué pas bigrafics) amb d’indicacions foneticas sistematizadas, senhalant quand es necessari las variantas dialectalas, ortograficas e lo nivèl de lenga dels mots prepausats ; mesa en coeréncia dels diccionaris de version e de tèma dins las reviradas e l’ortografia prepausadas (las contradiccions son legions, e mai en cò d’un meteis autor) ;

87- Del costat de la gramatica, creacion pel provençal d’obratges tan complets coma la gramatica d’Alibèrt, subretot per çò qu’es de las questions de sintaxi, tròp sovent negligidas dins los libres actualament disponibles.

88En resumit, las perspectivas mancan pas per los qu’auràn l’enveja e los mejans (materials, financièrs e temporals) de se metre al prètzfach.

Mistral Frédéric, Mirèio, 1èra edicion 1859. Cahors : Ed. Librairie contemporaine, 2008. 463 p.

Haut de page

Bibliographie

Alibèrt Louis, 2000, Gramatica occitana segon los parlars lengadocian. 1ièra edicion 1936. Barberà del Vallès (Espanha) : Ed. Institut d’Estudis Occitans i Institut d’Estudis Catalans, 530 p.

Coupier Jules, 2009, Dictionnaire Français-Provençal. Mercuès : Ed. Collectif Prouvènço, 1536 p.

Lafont Robert, 2003, Petita istòria europèa d’Occitània. Canet : Ed. Trabucaire, 245 p.

Martel Philippe, 2012, « Une norme pour la langue d’oc ? Les débuts d’une histoire sans fin », Lengas [En linha], 72 | 2012, mes en linha lo 21 de setembre de 2013, consultat lo 11 de genièr de 2015. URL : http://lengas.revues.org/112

Merle René, 2014, « Causidas graficas de 1785 a 1853 ? » [en linha], mes en linha lo 16 d’octòbre de 2014, consultat lo 25 de genièr de 2015. URL : http://archivoc.canalblog.com/archives/2014/10/16/30734965.html

Merle René, 2014, « Graphies du provençal ? » [en linha], mes en linha lo 15 d’agost de 2014, consultat lo 17 de genièr de 2015. URL : http://merlerene.canalblog.com/ archives/2014/08/15/30486707.html

Merle René, 2014, « La normalisation graphique de l’occitan dans le Sud-Est » [en linha], mes en linha lo 6 d’octòbre de 2014, consultat lo 25 de genièr de 2015. URL : http://archivoc.canalblog.com/archives/2014/10/16/30734218.html

Merle René, 2014, « La querelle orthographique provençale de 1852-1853 : champ d’écriture et champ social ». [en linha], mes en linha lo 17 d’octòbre de 2014, consultat lo 25 de genièr de 2015. URL : http://archivoc.canalblog.com/archives/2014/10/17/30739168.html

Merle René. « La querelle orthographique provençale de 1852-1853 : champ d’écriture et champ social ». [en linha], mes en linha lo 17 d’octòbre de 2014, consultat lo 25 de genièr de 2015. URL : http://archivoc.canalblog.com/archives/2014/10/17/30739168.html

Merle René, 2014, « Le son et la lettre – Graphies du provençal – Honnorat ». [en linha], mes en linha lo 15 d’octòbre de 2014, consultat lo 25 de genièr de 2015. URL : http://archivoc.canalblog.com/archives/2014/10/15/30719260.html

Merle René, 2015, « Problèmes de l’enseignement du provençal dans les années 1970 ». [en linha], mes en linha lo 15 d’octòbre de 2015, consultat lo 25 de genièr de 2015. URL : http://archivoc.canalblog.com/archives/2014/10/15/30718309.html

Mistral Frédéric, 1878, Lou tresor dóu Felibrige ou dictionnaire provençal français embrassant les divers dialectes de la langue d’oc moderne (2 vol. ). 1èra edicion 1878. Barcelone : Ed. Marcel Petit CPM, 1979. 1196 e 1179 p.

Sagnes Sylvie, 2012 « Unité et (ou) diversité de la (des) langue(s) d’oc : histoire et actualité d’une divergence », Lengas [En linha], 71 | 2012, mes en linha lo 21 d’agost de 2014, consultat lo 11 de genièr de 2015. URL : http://lengas.revues.org/346

Sibille Jean, 2002, « Écrire l’occitan : essai de présentation et de synthèse » in Codification des langues de France. Actes du colloque “Les langues de France et leur codification, écrits ouverts, écrits divers” (Paris – Inalco, 29-31 mai 2000) CAUBET Dominique, CHAKER Salem, SIBILLE Jean editors. Paris : Ed. L’Harmattan, 2002, p. 17-37

Ubaud Josiane, 2011, « Lo lengadocian/provençau, dialècte(s) de referéncia ? » [en linha], mes en linha lo 10 de septembre de 2011, consultat lo 19 de genièr de 2015. URL : http://www.josiane-ubaud.com/Languedocien%20dialecte%20de%20reference.pdf

Ubaud Josiane, 2011, « Occitan… e “grafia arcaïca”/Lengas d’òc… e “grafié moudèrno” » [en linha], mes en linha lo 10 de septembre de 2011, consultat lo 19 de genièr de 2015. URL : http://www.josiane-ubaud.com/Occitan%20et%20graphie%20archaique.pdf

Ubaud Josiane, 2013, « Violéncias de lenga, violéncias fachas a la lenga… o lei pietadosei batèstas de nòrma e de grafia… » [en linha], mes en linha lo 31 de decembre de 2013, consultat lo 19 de genièr de 2015. URL : http://www.josiane-ubaud.com/violencias %20de %20lenga.pdf

Haut de page

Notes

1 Cal çaquelà senhalar qu’existisson tojtorn qualques associacions provençalistas minoritàrias (coma lo Collectif Prouvènço), plan eficaças en tèrme de comunicacion e d’influéncia al prèp dels elegits locals, que reivindican de longa l’interdiccion de la grafia classica en Provença al profièch de la sola grafia mistralenca.

2 Lo tèrme qu’emplegam aicí es occitan provençal, es a dire la varietat dialectala de l’occitan (o lenga d’òc) que se parla dins lo relarg provençal, de Nimes a Menton e fins a una linha Montelaimar/Dinha al nòrd. Dins la seguida de nòstre trabalh, utilizarem simplament lo tèrme de provençal, mas totjorn dins aquela perspectiva d’unitat dins la diversitat de la lenga occitana, al delà dels particularismes dialectals.

3 Las responsas dels ensenhaires èran balhadas en francés. Per la redaccion de nòstre trabalh, ne faguèrem la revirada en occitan per una coeréncia redaccionala mai granda.

4 Se tracta d’un ensems de sequéncias d’ensenhament del provençal que van de la mairala fins al CM2. Los tèxtes e exercicis son prepausats dins las doas grafias, mistralenca e classica — e mai s’agisca puslèu, per aquesta, d’una adaptacion simplificada de la grafia normalizada (dicha grafia classica de basa), creada dins las annadas 1970 per un grop de trabalh bailejat per l’inspector d’acadèmia Alain Barthélémy-Vigouroux.

5 Aquel argument d’anterioritat istorica de la grafia mistralenca en Provença a pas cap de fondament vertadièr, ja que tre lo sègle XVIII amb Achard, d’escrivans provençals nombroses optèron per de grafias pròchas de çò qu’anava puèi venir la grafia classica.

6 Aquela afirmacion es ela tanben plan contestabla. Per donar pas que qualques exemples : desinéncia –o del femenin en luòc de –a dins totas las autras lengas romanicas levat lo francés ; abséncia de diferenciacion entre lo singular e lo plural dels noms e adjectius ; abséncia de diferenciacion entre los infinitius e los participis passats ; règlas d’accentuacion (en abséncia d’accent escrich, accentuacion sus la darrièra sillaba s’aquela s’acaba per –a, -i, -ou o –u, alara que, dins las autras lengas romanicas, levat lo francés, los mots que s’acaban per una sillaba dobèrta son en principi paroxitonics).

7 Cap dels ensenhaires que trabalhan dins lo superior an pas respondut positivament a la question sus l’iniciacion de lors escolans a l’autra grafia.

8 « Violéncias de lenga, violéncias fachas a la lenga », 2013

Haut de page

Pour citer cet article

Référence électronique

François Courtray, « Dualitat grafica e ensenhament de l’occitan provençal »Lengas [En ligne], 76 | 2014, mis en ligne le 15 décembre 2014, consulté le 19 mars 2024. URL : http://journals.openedition.org/lengas/729 ; DOI : https://doi.org/10.4000/lengas.729

Haut de page

Auteur

François Courtray

Doctor en drech, professor de las escòlas, abilitat a l’ensenhament de l’occitan lenga d’òc pel primari, Master 1 LLCER, Universitat de Montpelhièr 3

Haut de page

Droits d’auteur

CC-BY-NC-ND-4.0

Le texte seul est utilisable sous licence CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.

Haut de page
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search